Cz. I: Problemy okresu dojrzewania
Sofiya Revkovych
Wiek dojrzewania jest trudny dla wszystkich nastolatków, jednak uczniowie z Zespołem Aspergera borykają się z większą ilością problemów niż ich rówieśnicy. Warto skupić się na społecznym funkcjonowaniu ucznia, jego problemach związanych z okresem dojrzewania, samodzielności.
Otwarte rozmawianie o dojrzewaniu
Dojrzewanie jest trudnym okresem dla każdego nastolatka i warto rozmawiać z uczniem
o tym, jak przebiega ten etap rozwoju. Otwarta rozmowa o zmianach, które zachodzą w ciele
i psychice młodego człowieka daje mu rozeznanie, co jest normalne dla tego okresu i pozwala wytłumaczyć zmiany, ze zrozumieniem, których nastolatek może mieć problem. Np. częste zmiany nastroju mogą przerażać i zamartwiać ucznia, ale kiedy się dowiaduje, że jest to związane z wiekiem dojrzewania wie, że wiele jego rówieśników przechodzi przez to samo.
Wskazanie właściwych zachowań przez wyjaśnianie różnic…
Uczniowie z ZA w starszym wieku szkolnym mają świadomość tego, że funkcjonują inaczej niż ich rówieśnicy, wiedzą, że inaczej się zachowują, myślą.
W pracy z uczniem z Zespołem Aspergera warto wprost mówić o tych różnicach, nie obrażając oczywiście ucznia, ale dając mu możliwość porównania swojego zachowania
i innych nastolatków.
Uczniowie w normie w sposób naturalny uczą się zachowań społecznych, bardzo niewielu z nich potrzebuje pomocy w nawiązywaniu przyjaźni, nauki zachowywania się w stosunku do osób nieznajomych, inicjowania kontaktów itp., natomiast uczniowie z ZA muszą nauczyć się tych zachowań. Zdobywanie umiejętności społecznych wiąże się z dostrzeganiem odmienności w zachowaniu osób w normie. Zauważenie ich pomaga uczniowi nauczyć się tych zachowań i zrozumieć dlaczego warto zachować się w ten sposób.
… i wsparcie w poprawianiu relacji z rówieśnikami
Wiek dojrzewania jest czasem, kiedy grupa rówieśnicza staje się najważniejszym autorytetem. Uczniowie z ZA również chcą do niej przynależeć.
Komunikacja jest podstawą do nawiązywania kontaktów, stworzenia grupy znajomych i jest szczególnie trudnym obszarem do opanowania przez nastolatków z zespołem Aspergera.
Uczniowie w normie nie rozumieją niektórych zachowań osoby z ZA dziwi, a niekiedy irytuje ich np. nadmierna gestykulacja, brak kontaktu wzrokowego, chłodne spojrzenie, ograniczona mimika twarzy, niewłaściwa ekspresja emocji (zbyt głośny śmiech, kiedy usłyszy żart), formalny język, specyficzne żarty lub niezrozumienie ich, brak wyczucia prawidłowego dystansu (stanie zbyt blisko do rozmówcy), stereotypie ruchowe itp.
Praca nad osiągnięciem samodzielności
Uczeń z Zespołem Aspergera potrzebuje więcej uwagi ze strony nauczycieli, a nauczyciel wspomagający staje się jego towarzyszem przez cały okres nauki w szkole podstawowej. Uczeń przebywa z nauczycielem wspomagającym podczas lekcji, rewalidacji, czasami na przerwach, jednak z czasem warto dawać mu większą przestrzeń do usamodzielnienia.
Nauka w szkole powinna stać się okresem, kiedy młody człowiek próbuje usamodzielnić się
i przygotować się do następnego etapu kształcenia. Zadaniem nauczyciela jest dostarczenie narzędzi, dzięki którym uczeń będzie mógł poradzić sobie bez takiej pomocy.
Na tym etapie ważne jest, żeby uczeń poczuł pełną odpowiedzialność za swoje zachowanie
i podejmowane decyzje.
Okres dojrzewania jest trudnym czasem dla uczniów z ZA, jednak można zminimalizować problemy i komplikacje, z którymi styka się uczeń. Szczególnie ważne w tym okresie jest odpowiednie wsparcie.
Cz. II: praktyczne wskazówki i ćwiczenia na podniesienie samooceny
i poprawę komunikacji
Niezrozumienie tych wszystkich zachowań osoby z Zespołem Aspergera powoduje, że inni uczniowie nie podejmują próby nawiązywania z nim kontaktu. Niekiedy odbierają to zachowanie jako brak kultury osobistej, „dziwactwo”, niekiedy boją się tego, czego nie rozumieją. Prawdopodobnie nie jest możliwe wyeliminowanie wszystkich takich „odmiennych” zachowań. Można pracować nad poprawą komunikacji oraz wpłynąć na podniesienie samooceny, dzięki czemu uczeń z ZA łatwiej nawiąże i utrzyma dobre relacje rówieśnikami.
Ćwiczenia rozwijające umiejętności komunikacyjne
Tłumaczenie zachowań innych ludzi. Osoby z Zespołem Aspergera mogą mieć problem ze zrozumieniem zachowań w niektórych sytuacjach, dlatego warto analizować codzienne sytuacje, które wydają się banalne np. Jeżeli spotykasz znajomego na ulicy warto zapytać co
u niego, porozmawiać na neutralne tematy i w odpowiednim momencie zakończyć rozmowę. Warto opowiedzieć na jakie tematy można rozmawiać, jak blisko rozmówcy trzeba stanąć,
o czym nie warto mówić, dlaczego takie krótkie rozmowy są ważne w kontaktach międzyludzkich. Takie sytuacje można przedstawić w postaci historyjek społecznych.
Drama jako narzędzie do nauki komunikacji. Razem z uczniem nauczyciel odgrywa sytuacje, w których potencjalnie może znaleźć się uczeń, np. uczeń spotkał kolegę z klasy po drodze do szkoły. Rozgrywając tę scenkę należy przeanalizować ją szczegółowo podkreślając, że warto zadawać pytania rozmówcy, wtedy poczuje, że jesteś nim zainteresowany, dawać odpowiedzi otwarte, ponieważ odpowiadając tylko „tak, nie” możesz zostać uznany za kogoś, kto nie chce rozmawiać, nie warto prowadzić monologu, kiedy zauważasz, że rozmówca nie jest zainteresowany tematem itp.
Warto zachęcić ucznia do wdrażania wyuczonych zachowań w realnych sytuacjach i poprosić żeby opowiedział o swoich doświadczeniach, jeżeli uda mu się zastosować wiedzę
w praktyce.
Zabawa gorące krzesło. W zabawie biorą udział 2 osoby, jedna z nich jest dziennikarzem,
a druga osobą z którą przeprowadzany jest wywiad. Grę można rozdzielić na 2 etapy.
W pierwszym etapie uczeń jest sobą odpowiadającą na pytania, a w drugim etapie uczeń wciela się w kogoś innego, np. koleżankę, nauczyciela, mamę i zachowuje się na wywiadzie tak, jakby jego zdaniem zachowywała się ta osoba. Kiedy uczeń odgrywa rolę innej osoby można dowiedzieć się, jaki ma do niej stosunek, jak ją postrzega. Można zastosować tę metodę jeżeli uczeń ma z kimś konflikt, wtedy jako ktoś inny może więcej opowiedzieć o tym konflikcie. Dodatkowo, poprzez odpowiadanie na pytania kształtują się nawyki komunikacji.
Praca nad zachowaniami, których nie można zmienić lub zajmie to zbyt dużo czasu. Jest to np. brak kontaktu wzrokowego, stereotypie ruchowe. Warto trenować z uczniem, w jakich sytuacjach i jak długo ma patrzeć współrozmówcy w oczy, żeby ten nie pomyślał, że jest niekulturalny. Można jednak zaproponować uczniowi, aby uprzedzał osoby z którymi rozmawia o tym, że nie patrzy w oczy, ponieważ pomaga mu to skupić się na rozmowie, a nie dlatego, że jest niegrzeczny lub nieszczery. Taki komunikat wyjaśni współrozmówcy dziwne dla niego zachowanie, a osoba z ZA uniknie stresu i będzie mogła swobodnie uczestniczyć w rozmowie.
Podnoszenie samooceny uczniów z Zespołem Aspergera
Samoocena wpływa na samopoczucie, codzienne funkcjonowanie, stosunek do siebie i innych ludzi. Nastolatki często mają obniżoną samoocenę, łatwiej jest im powiedzieć, jakie mają wady niż zalety, są bardzo krytyczni wobec siebie. Jest to spowodowane młodzieńczym egocentryzmem, kiedy nastolatkom wydaje się, że wszyscy patrzą na nich i krytykują, zatem czują się gorsi.
To uczucie towarzyszy też nastolatkom z ZA i dodatkowo komplikuje ich życie. Często to właśnie od samooceny zależy to, czy uczeń się odezwie, kiedy zna dobrą odpowiedź, czy weźmie udział w konkursie, nawet jeżeli wie, że ma najlepsze wyniki w klasie, a ten przedmiot jest jego konikiem.
Podczas zajęć rewalidacyjnych, ale też w czasie pracy w klasie, warto skupić się na działaniach, które pomogą uczniowi z ZA uwierzyć we własne siły:
- partnerskie relacje z nauczycielem mogą sprawić, że uczeń poczuje się ważny, że jego zdanie ma znaczenie, a jego pomysły są ciekawe;
- komplementy są bardzo ważne w podniesieniu samooceny i na pewno zostaną zauważone przez ucznia. Można komplementować starania włożone w wykonywane zadania, sukcesy które osiągnął, wygląd, samodzielność, podejmowanie wyzwań. Podkreślenie mocnych stron ucznia doda mu otuchy i zmotywuje do dalszych działań;
- poznanie siebie, swoich zalet, wad, ograniczeń pomoże uczniowi ukształtować obraz siebie. Podczas rewalidacji warto dużo uwagi poświęcić analizie osobowości ucznia
z naciskiem na mocne strony. Temat ten można poruszać z pewną regularnością, szczególnie wtedy, kiedy uczeń ma trudności z wiarą we własne możliwości. Takie przypomnienie pomoże mu bardziej skupić się na swoich pozytywnych cechach
i podwyższy samoocenę.