W 2021 roku obchodzimy 100. rocznicę uchwalenia konstytucji marcowej, pierwszej nowoczesnej polskiej konstytucji. W okresie międzywojennym obowiązywały jeszcze dwie ustawy o podobnej randze: mała konstytucja z 20 lutego 1919 r. (dokument o charakterze tymczasowym) oraz konstytucja kwietniowa z 23 kwietnia 1935 r. Przyjęta w 1921 rok, ustawa zasadnicza stwierdzała, że państwo polskie jest Rzeczpospolitą, w której władza zwierzchnia należy do narodu, rozumianego jako ogół obywateli. Struktura państwa oparta została na trójpodziale władzy. Organami władzy ustawodawczej był Sejm, jako główny organ państwa, mający pełnię władzy ustawodawczej i kontrolę nad podporządkowaną mu Radą Ministrów, oraz posiadający zdecydowanie mniejsze uprawnienia Senat.
Władza wykonawcza sprawowana była przez premiera, Radę Ministrów, podporządkowanych Sejmowi, oraz Prezydenta, którego decyzje wymagały zatwierdzenia przez rząd. Prezydent był wybierany na 7-letnią kadencję przez Zgromadzenie Narodowe bezwzględną większością głosów.
Rada Ministrów była odpowiedzialna parlamentarnie i konstytucyjnie przed sejmem. Odpowiedzialność polityczna wyrażała się w możliwości udzielenia wotum nieufności całej Radzie Ministrów lub jednemu z jej członków.
Konstytucja ustanowiła dwuizbowy parlament (Sejm i Senat) o pozycji nadrzędnej wobec innych organów państwa. W określonych przypadkach Izby łączyły się w Zgromadzenie Narodowe, do którego kompetencji należały: wybór Prezydenta i przyjęcie od niego przysięgi oraz okresowa (co 25 lat) rewizja Konstytucji (dokonywana zwykłą większością głosów).
Kadencja Sejmu trwała 5 lat; kadencja Senatu zaczynała się i kończyła wraz z kadencją Sejmu. Wybory do obu izb były pięcioprzymiotnikowe; Konstytucja nie określała liczby posłów natomiast liczba członków Senatu miała być równa 1/4 liczby posłów.
Czynne prawo wyborcze w wyborach do Sejmu miały osoby, które ukończyły 21 lat, a w wyborach do Senatu – 30 lat. Bierne prawo wyborcze do Sejmu posiadały natomiast osoby powyżej 25. roku życia, a do Senatu – powyżej 40. roku życia.
Wymiar sprawiedliwości sprawować miały niezależne sądy, których organizację, zakres i sposób działania ustrojodawca pozostawił do uregulowania ustawodawstwu zwykłemu.
Państwo zostało podzielone na województwa, powiaty i gminy miejskie i wiejskie, stanowiące jednostki samorządu terytorialnego. Konstytucja przewidywała wprowadzanie samorządu terytorialnego o szerokiej samodzielności, zgodnie z zasadą decentralizacji.
Główny cel państwa, twórcy konstytucji widzieli w stworzeniu korzystnych warunków życia, rozwoju i działalności jednostki. Ustawa zasadnicza gwarantowała obywatelom ochronę życia, wolności i mienia, bez różnicy pochodzenia, narodowości, języka, rasy lub religii; zapewniała wolność słowa, prasy oraz swobodę zawiązywania związków i stowarzyszeń. Stwierdzała, że „wszyscy obywatele są równi wobec prawa”, a „Rzeczpospolita Polska nie uznaje przywilejów rodowych ani stanowych, jak również żadnych herbów, tytułów rodowych i innych, z wyjątkiem naukowych, urzędowych i zawodowych”.
Konstytucja marcowa została uchwaloną 17 marca 1921 roku, opublikowana w „Dzienniku Ustaw” 1 czerwca 1921 r., lecz wiele z jej zapisów weszło w życie dopiero po wyborach do parlamentu z 5 i 12 listopada 1922 r. i dokonanym 9 grudnia tegoż roku wyborze Prezydenta RP. W pierwotnej wersji przepisy z 17 marca 1921 r. obowiązywały do 3 sierpnia 1926 r. Znowelizowana po przewrocie majowym konstytucja stanowiła podstawę ładu ustrojowego II RP do przyjęcia nowej ustawy zasadniczej w 1935 r.
Zapraszamy na cyfrową wystawę 100. rocznica uchwalenia Konstytucji marcowej.
