Rada Unii Europejskiej w maju 2018 roku wydała zalecenia w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie. To jedna z tych wytycznych, których warto się trzymać w procesie nauczania i wychowania i która stanowi dobrą podstawę edukacyjną dla młodych. Sprawdź czym są kompetencje kluczowe, w jakim celu i jak na nich pracować i o czym pamiętać, aby osiągać najlepsze efekty.
Czym są kompetencje kluczowe?
Kompetencje kluczowe to zbiór umiejętności z różnych dziedzin, których posiadanie umożliwia nam odnalezienie się we współczesnym świecie. W ciągu ostatnich 100 lat świat dokonał cywilizacyjnej rewolucji. Globalizacja, rozwój technologiczny i automatyzacja procesów sprawiają, że każdego roku wprowadzamy na rynek nowe zawody, a inne bezpowrotnie znikają. Tak jak współczesne dzieci nie mają pojęcia, czym zajmowały się telefonistki, tak nasi dziadkowie nie znali pojęcia „copywriter”. Zmiana jest jedyną stałą naszych czasów i to właśnie życie w ciągłych zmianach sprawia, że sztywne uczenie się bardzo konkretnych i oderwanych od kontekstu zadań może być zupełnie nieprzydatne w perspektywie rozwoju i wyboru ścieżki zawodowej.
Dobra baza przede wszystkim
Kształcenie kompetencji kluczowych zakłada przekazywanie zbioru umiejętności, często na stopniu bardzo ogólnym, stanowiących pewną bazę, na której następnie możemy budować konkretne umiejętności potrzebne w danym zawodzie. A kiedy zajdzie taka potrzeba, ten zawód możemy bez większych problemów zmienić.
Aktualna lista kompetencji kluczowych:
- w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,
- w zakresie wielojęzyczności,
- matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,
- cyfrowe,
- osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,
- obywatelskie,
- w zakresie przedsiębiorczości,
- w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.
Po co pracować na kompetencjach kluczowych w szkole?
Zalecenia o kompetencjach kluczowych warto traktować jako narzędzie pomocowe przy planowaniu pracy szkoły czy realizacji programu lekcji. To zbiór dobrze przemyślanych, zbadanych i sprawdzonych składników dobrej edukacji, z której łatwo stworzyć konkretne przepisy.
Cele wprowadzenia tych kompetencji do programów nauczania są tożsame z celami wychowawczo-profilaktycznymi szkół. Czyli, przede wszystkim, dają szansę na uzyskanie:
- zatrudnienia,
- samorealizacji i zdrowia psychicznego,
- aktywnego i odpowiedzialnego obywatelstwa,
- włączenia społecznego.
„Jeśli chcesz zbudować statek, nie zwołuj ludzi, aby ci przynieśli drzewo, przygotowali narzędzi, nie przydzielaj zadań i pracy, lecz wzbudź w nich tęsknotę za dalekim, bezkresnym morzem”. Antoine de Saint-Exupéry
Mówiąc najogólniej, praca na kompetencjach kluczowych sprawia, że dajemy uczniom umiejętności i podstawowe narzędzia do rozwiązania zadania, a następnie wspomagamy w procesie tworzenia. Nakreślenie takich ram działania, przy jednoczesnym pozostawieniu przestrzeni na samodzielne ich wykonanie, rozbudza nie tylko elastyczność myślową, kreatywność i samodzielność, ale także poczucie celu, odpowiedzialność i motywację wewnętrzną.
„Nie mam czasu, nie mam pomysłu…”, czyli jak zacząć
Każda zmiana łączy się ze stresem i lękiem, generuje tysiące pytań i wątpliwości. Akceptacja tego stanu jest podstawą do rozpoczęcia działań. Przyjrzyj się swoim metodom pracy. Zobacz z jakich narzędzi najchętniej korzystasz, które powodują największe zainteresowanie uczniów, które komentowane są przez nich westchnieniem rezygnacji. Przejrzyj swoją podstawę programową, program wychowawczo-profilaktyczny szkoły, sprawdź na co położony jest największy nacisk. Następnie zadaj sobie pytanie, jak inaczej możesz osiągnąć założone cele. Może coroczne lepienie poziomic z masy solnej to już przeżytek? Może są uczniowie, którzy wolą zrobić te poziomice w programie graficznym albo ze starych torebek foliowych
Kształcenie kompetencji kluczowych zakłada, że dajemy cel, ale dróg do jego osiągnięcia może być tyle, ilu uczniów. Tutaj potrzebna jest Twoja otwarta głowa!
O czym pamiętać, kiedy chcesz kształcić swoich uczniów
Jeśli jesteś nauczycielem pracującym na kompetencjach kluczowych pamiętaj o tych zasadach:
- uczniowie potrafią być samodzielni i potrafią sami wymyślać rozwiązania – często mogą być zupełnie inne niż te wymyślone przez Ciebie, ale to nie oznacza, że są gorsze czy lepsze,
- uczniowie mają naturalną potrzebę zdobywania wiedzy – może ona być przytłumiona (zarówno przez niskiej jakości rozrywki, jak i przez niskiej jakości system nauczania), ale jest wpisana w naszą piramidę potrzeb,
- uczniowie mają prawo do popełniania błędów i do niewiedzy – oczywistym jest, że ktoś kto robi coś pierwszy raz w życiu będzie popełniał błędy. Najgorsze co możesz wtedy zrobić to te błędy oceniać, najlepsze rozwiązanie to naprowadzanie przez pytanie, np. „Kasiu, czy na pewno uważasz, że ubranie się w wełniany sweter przy 40-stopniowym upale to dobry pomysł?”
Przykładowe zadanie na rozwój kompetencji kluczowych: Cel: Zorganizowanie wycieczki śladami sławnych mieszkańców miasta. Poszczególne zadania:
- znalezienie osób związanych z miastem i miejsc, z którymi byli/ są związani,
- zaplanowanie budżetu wycieczki (bilety na komunikację miejską, bilety wstępu),
- zaplanowanie trasy wycieczki,
- zaplanowanie harmonogramu wycieczki,
- wyznaczenie przewodników,
- zorganizowanie grupy zwiedzających.
Kompetencje zdobywane podczas realizacji zadania:
- obywatelskie,
- matematyczne, przyrodnicze
- osobiste, społeczne, uczenia się
- przedsiębiorczości
Realizowanie podstawy programowej z:
- wiedzy o społeczeństwie,
- matematyki,
- geografii,
- języka polskiego.
Przyszłość kompetencji kluczowych
Kompetencje kluczowe stanowią podstawę działania szkół działających w duchu innowacyjności. Fiński system edukacji, uważany za jeden z najbardziej efektywnych na świecie, obecnie opiera się głównie na nich. Coraz więcej polskich szkół publicznych wykorzystuje je jako bazę w procesie edukacyjnym. Być może wiele swoich dotychczasowych działań dydaktycznych opierałeś nieświadomie właśnie na tych wytycznych.
Współczesna polska szkoła cały czas niewiele różni się od tej, do której uczęszczali nasi dziadkowie 100 lat temu. Świat natomiast zmienia się w zawrotnym tempie. Spojrzenie na uczenie się jako proces trwający całe życie, może zmienić perspektywę.
Spróbuj wykorzystać ją w pełni, a efekty zaskoczą wszystkich.